Wiele wad zgryzu wymaga korekcji, a tym samym noszenia aparatu ortodontycznego.  Jak mówi dr Kienitz - Orzelska, wada zgryzu to nie choroba i można z nią żyć. Jednakże w zależności od czynników i zaburzeń towarzyszących nieleczona może nieść konsekwencje w postaci m.in. szybszego starcia i utraty zębów. Leczenie ortodontyczne przynosi bardzo dobre efekty, pozwalając pacjentowi cieszyć się ładnym uśmiechem. Zanim pojawi się końcowy rezultat - aparat musi być noszony przez pewien czas (1,5 do 2 lat). W okresie leczenia, dokonuje się zmian ustawienia aparatu bądź wymienia niektóre jego elementy.   

Katarzyna Redmerska: Czym jest wada zgryzu?

Dr n. med. Anna Kienitz-Orzelska: Wadę zgryzu stanowią nieprawidłowości w ustawieniach zębów, szkieletu twarzoczaszki, szczególnie kości szczęki i żuchwy oraz zaburzenia w budowie i czynności narządów jamy ustnej. Wady zgryzu mogą mieć charakter zębowo-wyrostkowy lub szkieletowy. Najczęściej jednak powstają, jako konsekwencja złych nawyków np. ssania palca. 

Jakie są przyczyny powstawania tej nieprawidłowości?

Istnieje wiele czynników sprzyjających powstawaniu wad zgryzu. Wiele z nich ma podłoże genetyczne (są dziedziczne), natomiast czynniki wywołujące można podzielić na ogólne i miejscowe. Do najczęstszych przyczyn ogólnych zaliczamy choroby takie jak np. niedoczynność tarczycy (zaburzenia gospodarki hormonalnej) lub rzadziej już obserwowaną krzywicę. Do przyczyn miejscowych należą złe nawyki, takie jak: nieprawidłowe karmienie dziecka i układanie do snu, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, próchnica i utrata zębów spowodowana nieleczeniem ubytków, przedwczesna utrata zębów mlecznych czy oddychanie przez usta. Oczywiście jak najszybsza eliminacja wyżej wymienionych czynników może zapobiec powstaniu/ nasileniu wady zgryzu. 

W jakim wieku powinno się rozpocząć leczenie?

Nie ma ograniczeń wiekowych do rozpoczęcia leczenia ortodontycznego, jednak niektóre wady powinno się leczyć szybciej. Najlepsza jest profilaktyka, dlatego z dzieckiem należy się zgłosić jak najwcześniej, około 1-2 roku życia. Powinno się ono przyzwyczaić do „białego fartucha“ oraz do „ zaglądania do ust“. Lekarz ortodonta przeprowadzając badanie ustawienia zgryzu może wychwycić pewne nieprawidłowości i zalecić ich eliminację poprzez np. ćwiczenia, prawidłowe układanie dziecka do snu lub zaprzestanie ssania smoczka. Powyższe wizyty nie muszą odbywać się często, wystarczy, co 6 miesięcy.  Każda wizyta powinna być krótka i dziecko powinno być nagradzane. Szczególnym i najważniejszym okresem, gdzie kontrole powinny odbywać się częściej, jest czas wymiany uzębienia z mlecznego na stałe oraz skok wzrostowy. Lekarz ortodonta może „sterować“ kolejnością wyrzynania i w ten sposób dobrze ustawić zęby. Nie należy czekać, aż pojawią się wszystkie zęby stałe. Skok wzrostowy w niektórych wadach pomaga, a w niektórych utrudnia leczenie. Leczenie ortodontyczne jest bardziej efektywne w okresie wzrostu, lecz nie ma ograniczeń wiekowych. W ostatnich latach obserwuje się, że do leczenia nie zgłaszają się już tylko dzieci, ale i dorośli pacjenci. Związane jest to nie tylko z rosnącą samo świadomością i chęcią poprawy zdrowia, ale i pragnieniem korekty estetyki uśmiechu. 

Na czym polega proces leczenia?

Leczenie ortodontyczne powinno być rozpoczęte z konkretnych wskazań lekarskich i powinno rozpocząć się w odpowiednim czasie.

Podczas pierwszego spotkania w gabinecie rozmawiamy o okolicznościach zgłoszenia się pacjenta. Bardzo ważnym aspektem leczenia jest to, co stanowi problem dla samego pacjenta. W ten sposób można najlepiej dopasować leczenie, aby zaspokoić jego wymagania. Pacjent powinien przed rozpoczęciem leczenia wykonać sanację jamy ustnej (usunięcie próchnicy i wadliwych wypełnień) oraz wykazać się nienaganną higieną jamy ustnej.  Aby móc postawić diagnozę ortodontyczną potrzebne jest założenie dokumentacji. W celu jej zebrania wykonywane są wyciski szczęki i żuchwy (do modeli) oraz zdjęcia rentgenowskie ortopantomograficzne (panorama) i cefalometryczne.

W oparciu o uzyskane informacje z wywiadu, badania klinicznego z pierwszej wizyty, analizy modeli gipsowych oraz zdjęć rtg, w tym cefalometrii, zostaje przedstawiona pacjentowi diagnoza ortodontyczna. W ślad za nią proponowana jest optymalna metoda leczenia, dobór zamków i aparatów ortodontycznych, jej przewidywany czas, możliwe do osiągnięcia wyniki oraz mogące wystąpić w międzyczasie trudności lecznicze i powikłania.

Dodatkowo szczególną uwagę należy poświęcić części retencyjnej leczenia, o której często zapominają pacjenci. Ma ona na celu utrzymanie zaplanowanego efektu końcowego i stanowi okres po zakończeniu etapu aktywnego leczenia ortodontycznego (po zdjęciu aparatów). 

Jakie są skutki nieleczenia wady zgryzu?

Skutków nieleczenia wad zgryzu jest wiele. Należą do nich min. zaburzenie estetyki twarzy, przedwczesna utrata zębów, zwiększona podatność na próchnicę zębów oraz zmiany zapalne błony śluzowej. Wada zgryzu nie jest chorobą, można z nią żyć. W zależności od czynników i zaburzeń towarzyszących nieleczona może jednak nieść, również konsekwencje takie jak: problem ze stawem skroniowo- żuchwowym, szybsze starcie i utratę zębów. Wszystkie wyżej wymienione czynniki mogą się nasilać z wiekiem i utrudniać wykonywanie takich czynności fizjologicznych jak: jedzenie, oddychanie, otwieranie ust i późniejsze leczenie protetyczne. 

Ortodoncja dysponuje obecnie różnymi rodzajami aparatów ortodontycznych m.in. tradycyjne, zamki metalowe, lingwalne. Który z aparatów jest najlepszy?

Niestety nie ma idealnego aparatu, który jest multifunkcjonalny i leczy wszystkie wady zgryzu. Każdy lekarz ortodonta uczy się różnych technik i to od jego doświadczenia i znajomości funkcjonowania danego aparatu zależy decyzja, który aparat należy zastosować w danej wadzie. Zazwyczaj pożądany efekt leczniczy jesteśmy w stanie osiągnąć kilkoma metodami. W tym miejscu należy podkreślić, że prawidłowe dobranie typu aparatu powinno być dokonane przez lekarza posiadającego specjalizację w dziedzinie ortodoncji. 

Na jakiej zasadzie dobiera się rodzaj aparatu ortodontycznego, jaki zostanie zastosowany w leczeniu? Czy pacjent ma wpływ na jego wybór?

Pacjent jak najbardziej może zasugerować upodobania dotyczące swojego wymarzonego aparatu na zęby. Najczęściej spotykana jest prośba o to, żeby aparat był niewidoczny (aspekt estetyczny). Rolą specjalisty ortodonty jest wytłumaczenie pacjentowi, co będzie dla niego najlepsze i ostateczna decyzja, jaki aparat zostanie zastosowany. Należy pamiętać o tym, że do jego głównych zadań należy wyleczenie wady zgryzu. Decyzja o wyborze typu aparatu ma  na celu najlepsze dopasowanie i mechanikę, która sprawdzi się przy leczeniu istniejącego zaburzenia zgryzowego oraz usatysfakcjonuje pacjenta. 

Dr n. med. Anna Kienitz - Orzelska

Właścicielka „Clinica Ortodontica” w Gdańsku, zajmuje się leczeniem ortodontycznym dzieci oraz dorosłych. Posiada specjalizację I stopnia ze stomatologii ogólnej oraz II stopnia z zakresu ortodoncji. W latach 1982 - 2004 była asystentem i starszym wykładowcą Katedry i Zakładu Ortodoncji Akademii Medycznej w Gdańsku. Stale podnosi swoje kwalifikacje uczestnicząc w licznych kursach ortodontycznych polskich oraz zagranicznych wykładowców. Po odbyciu dwukrotnego stażu w Arlington w Teksasie uzyskała tytuł Alexander Discipline Instructor. Członkini Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego i Europejskiego Towarzystwa Ortodontycznego.