Aparaty ortodontyczne, nazywane potocznie „aparatami na zęby”, służą do korygowania wad zgryzu. Za ich pomocą ortodonci, czyli specjaliści stomatolodzy zajmujący się profilaktyką i leczeniem wad zgryzu i wad szczękowo-twarzowych, mogą m.in. przywrócić właściwe ustawienie zębów i zwarcie między szczęką a żuchwą. Wbrew obiegowym opiniom, aparaty są pomocne w leczeniu wad ortodontycznych u osób dorosłych. Co więcej, stały się modne.


Typy aparatów ortodontycznych

Na rynku dostępnych jest wiele modeli aparatów ortodontycznych, które różnią się od siebie rodzajem materiałów, z jakich zostały wykonane, rozwiązaniami technicznymi estetyką oraz możliwością ich swobodnego zdejmowania przez pacjenta. Ze względu na ostatnią z wymienionych cech aparaty dzieli się na aparaty ruchome (te, które pacjent może zdejmować samodzielnie) oraz stałe (przytwierdzane do zębów).

Aparaty ortodontyczne ruchome

Aparaty ortodontyczne ruchome poleca się przede wszystkim dzieciom (od 8 roku życia) i młodszym nastolatkom (do 12 roku życia), u których wyrzynają się stałe zęby. Tego typu aparaty mogą znacznie różnić się od siebie, zazwyczaj są jednak zbudowane z akrylowej płytki, klamer i łuków drutu specjalnie dopasowanych do zębów. Zdarza się, że zawierają także dodatkowe elementy w postaci sprężyn i śrub służących regulacji nacisku. Aparat ortodontyczne ruchome tworzy się po przeprowadzeniu pomiarów uzębienia i kości szczęki (badanie rentgenowskie) oraz pobraniu tzw. wycisku ortodontycznego (odcisk zębów szczęki i żuchwy pacjenta w masie plastycznej). Aparatom przeznaczonym dla dzieci nadaje się obecnie przyjazny wygląd: są kolorowe, mogą zawierać grafiki przedstawiające postaci z bajek, zwierzęta itp. W zależności od potrzeby dziecko zakłada je jedynie na noc lub nosi również przez określoną liczbę godzin w ciągu dnia. Wskazaniami do leczenia ortodontycznego u dzieci są: asymetria w rysach twarzy, notorycznie otwarta buzia, oddychanie ustami, wysunięta lub cofnięta broda, wada wymowy, wczesna utrata zębów mlecznych, szpary pomiędzy zębami lub zęby zbyt przylegające do siebie. Leczenie za pomocą aparatu może być długie i niestety uciążliwe dla dziecka. Postępy są w znacznej mierze uzależnione od podejścia specjalistów oraz opiekunów dziecka, którzy muszą umieć zachęcić młodego pacjenta do znoszenia ewentualnej niewygody. Aparaty ruchome stosuje się także jako metodę uzupełniającą, której zadaniem jest utrwalanie efektów korekcji osiągniętych przy użyciu aparatów stałych.

Aparaty ortodontyczne stałe

Aparaty ortodontyczne stałe przeznaczone są przede wszystkim dla nastolatków oraz osób dorosłych. Zazwyczaj tego typu aparaty zbudowane są z przyklejanych do zębów zamków (elementy utrzymujące łuk ortodontyczny), pierścieni (elementy mocujące cementowane do zębów trzonowych), łuków ortodontycznych (czyli sprężystych drutów) oraz ligatur (gumek utrzymujących łuk ortodontyczny w zamkach). W razie potrzeby ortodonci używają także dodatkowych elementów np.: łuków podniebiennych (drutów łączących zęby trzonowe i przebiegających wzdłuż podniebienia), wyciągów elastycznych międzyszczękowych, sprężyn, a w wyjątkowych przypadkach nawet śrub (mikroimplantów) umieszczanych w kości szczęki lub żuchwy. Istnieją także specyficzne typy stałych aparatów ortodontycznych np. Aparat Herbsta (rurki mocowane do pierścieni stałego aparatu za pomocą śrub) służący do korygowania tyłozgryzu (cofniętej żuchwy) czy aparat typu Hyrax (metalowa konstrukcja przytwierdzona do zębów za pomocą pierścieni) służący do „poszerzania szczęki”, czyli rozsuwania zębów tak, by prawidłowo osiadły w łuku zębowym.

Różnice w wyglądzie aparatów

Różnice w wyglądzie aparatów stałych mogą być spowodowane zastosowaniem określonego typu zamków, łuków i ligatur. Zamki odróżniają się od siebie przede wszystkim wielkością i tworzywem, z którego zostały wykonane (a co za tym idzie także kolorystyką) i kształtem (dostępne są zamki przypominające np. gwiazdki, kwiatki, serduszka). Najczęściej stosuje się zamki: metalowe, które są trwałe i łatwe do usunięcia po zakończeniu leczenia, zamki kompozytowo-ceramiczne i ceramiczne, teoretycznie częściej narażone na pękanie, ale za to kolorem zbliżone do naturalnego koloru zębów oraz zamki szafirowe, które są bardzo przezierne (półprzezroczyste). Ze względów estetycznych stosuje się także minizamki (zamki o mniejszym od standardowego rozmiarze), jednak łatwiej ulegają one oderwaniu od zębów. Podobnie jak zamki, tak i łuki mogą być wykonane z ceramiki lub z metalu. Łuki metalowe uchodzą za trwalsze i efektywniejsze, łuki ceramiczne są natomiast mniej widoczne. Na estetykę aparatu niewątpliwy wpływ mają także ligatury (gumki) zmieniane w czasie kolejnych wizyt kontrolnych. Szczególnie młodsi pacjenci lub ci, którzy traktują aparaty także jako rodzaj biżuterii, wybierają ligatury kolorowe i posiadające urozmaicone kształty (kwiatki, serca itp.). Osobom, które z różnych względów nie chcą zdecydować się na aparat, który łatwo zauważyć, zakłada się aparaty lingwalne - aparaty przytwierdzane do językowych części powierzchni zębów. Tego typu aparaty są niemalże niewidoczne, ale mogą powodować dyskomfort (przez ciągły styk z językiem), a niektórym pacjentom przeszkadzają w mówieniu.

Wskazania do założenia aparatu u osób dorosłych

Osoby dorosłe mogą skorygować wady za pomocą aparatu ortodontycznego, muszą się jednak liczyć z tym, że czas leczenia będzie odpowiednio dłuższy niż u dzieci. Dorośli pacjenci zgłaszają się do ortodontów w przypadkach asymetrii uśmiechu, zgrzytania zębami, nadmiernego ścierania się zębów, ich stłoczenia, rozsunięcia lub rotacji wokół osi. Zdarza się, że przed założeniem aparatu potrzebne jest wykonanie dodatkowych zabiegów np. wstawienia implantów lub chirurgicznej korekcji szczęki lub żuchwy.

Zakładanie aparatu stałego

Zakładanie aparatu stałego poprzedzone jest wykonaniem badań, a jeśli jest to konieczne dodatkowych zabiegów stomatologicznych. Sam zabieg założenia aparatu jest bezbolesny i trwa ok. 1.5 godziny. Po omówieniu celu i przebiegu wizyty, lekarz (lub personel działający pod jego nadzorem) oznacza miejsca, w których zostaną przyklejone pierścienie i zamki aparatu. W pierwszej kolejności cementowane są pierścienie, a następnie do zęba przykleja się zamki (jest to najbardziej pracochłonny etap zabiegu - pierścienie i zamki są mocowane osobno do każdego zęba, dodatkowo klej, którego używa się do mocowania zamków zostaje utwardzony za pomocą światła emitowanego przez specjalną lampę). Następnie w zamki wsuwa się łuk ortodontyczny i zakłada mocujące go ligatury, które dodatkowo chronią wargi przed obtarciami.