Fitness medyczny „lekiem” na zachowanie zdrowia

Od pewnego czasu w Polsce dostępny jest innowacyjny projekt pod nazwą Fitness Medyczny - w ramach międzynarodowego programu Exercise is Medicine (EIM), który cieszy się popularnością w ponad 40 krajach. Fitness Medyczny pomaga w leczeniu oraz leczy wiele schorzeń. Jak mówi lek. med. Anna Plucik - Mrożek - Prezes Fundacji „Zaskoczeni Wiekiem” (inicjator wdrożenia programu Fitnessu Medycznego w Polsce), aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych leków leczących choroby przewlekłe oraz zapobiegających im, które dostępne są za darmo i nie mają skutków ubocznych.

Wciąż zbyt mało osób zdaje sobie sprawę jak ważna jest aktywność fizyczna - nie tylko wpływa ona na siłę fizyczną, ale co istotne chroni m.in. przed rozwojem licznych chorób przewlekłych między innymi stawowych oraz kręgosłupa. Fitness Medyczny to swoista forma terapii ruchowej - odpowiednio dobrany do potrzeb danej osoby pozwoli na zachowanie zdrowia oraz kondycji psychofizycznej.

Katarzyna Redmerska: Jak najprościej można określić, czym jest Fitness Medyczny?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: Fitness medyczny to ścisłe połączenie medycyny i sportu. Przynosi korzyści dla zdrowia właściwie w każdej grupie wiekowej. Chcemy pokazać, że aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych leków dostępnych za darmo i bez działań ubocznych. Łączymy medycynę ze sportem, aby zapewnić uczestnikom projektu jak największe bezpieczeństwo uprawiania sportu. Osoby z chorobami przewlekłymi takimi jak: choroby serca, cukrzyca, osteoporoza, choroby zwyrodnieniowe stawów, czy nawet choroba nowotworowa mogą i powinni ćwiczyć, aby poprawić rokowanie w leczeniu, poprawić jakość życia, szybciej powrócić do zdrowia, czy też lepiej znosić terapię farmakologiczną tak jak jest w przypadku pacjentów onkologicznych. Bezpieczeństwo takich osób można zapewnić tylko w jeden sposób - nadzorując cały proces aktywności fizycznej od samego początku. Lekarz podczas kwalifikacji do wysiłku poznaje historię medyczną pacjenta, bada go i na podstawie wytycznych międzynarodowych, standardów postępowania oraz własnego doświadczenia zaleca odpowiedni dla każdego indywidualnie zakres i jakość wysiłku fizycznego - wystawia receptę na ruch. Z receptą pacjent trafia do trenera, który może już zająć się pacjentem bazując również na wiedzy, jaką posiada i doświadczeniu. Ćwiczenia są dopasowane indywidualnie, zgodne z ogólnoświatowymi zaleceniami dla osób z chorobami przewlekłymi.

Fitness medyczny jest również skierowany do osób zdrowych z czynnikami ryzyka chorób np. z rodzinnym wywiadem w kierunku chorób serca czy nowotworów. Dzięki odpowiednio zaplanowanym ćwiczeniom można znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory np. raka piersi, czy raka jelita grubego. Ćwiczenia zapobiegają również w około 60% pojawieniu się cukrzycy typu 2, czy też mogą nas chronić przed zawałem serca, czy udarem mózgu.

- Dlaczego zdecydowała się Pani Doktor propagować tę formę aktywności?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: Badania nad wpływem ruchu na zdrowie są prowadzone od bardzo wielu lat, jednak dopiero od kilku lat ta forma leczenia zyskuje coraz większą aprobatę społeczną. Gdy rozpoczynałam tą działalność 8 lat temu, często spotykałam się ze zdziwieniem a nawet niezrozumieniem idei leczenia ruchem. Obecnie wiem, jak wiele dobrych efektów dla zdrowia przynosi regularna aktywność fizyczna. Uczestnicy naszych programów „Zaskoczeni Wiekiem” zyskują naprawdę bardzo wiele: lepszą kontrolę nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, mniejsze bóle stawowe, większą sprawność ogólną i kondycję. Widzę szczęście i radość tych ludzi - to daje mi ogromną siłę do dalszego działania. Wiem, że dzięki uprawianiu sportu można żyć lepiej i dłużej. W starszym wieku można samodzielnie wyjść po zakupy, czy spotkać się z przyjaciółmi - to bezcenne. Osoby chore na nowotwory lepiej znoszą chemio i radioterapię, mają większą siłę do walki z chorobą.

- Czy rzeczywiście sport to zdrowie? Tyle w około słyszy się o sportowcach, którzy ciągle zmagają się z kontuzjami różnego rodzaju.

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: W Fundacji „Zaskoczeni Wiekiem” zajmujemy się sportem w wydaniu rekreacyjnym, otaczamy opieką naszych pacjentów, indywidualnie dopasowujemy rodzaj treningu do kondycji fizycznej uczestnika programu - dzięki temu minimalizujemy ryzyko kontuzji. Poza tym niezmiernie ważne jest odpowiednie przygotowanie do uprawiania sportu - jeżeli ktoś, kto siedzi przed komputerem codziennie 8 godzin, postanowi jutro przebiec maraton - to ryzyko kontuzji znacznie wzrasta.

Zatem sport trzeba dawkować ostrożnie jak lek - wtedy nie szkodzi. Najnowsze badania pokazują, że nawet ultramaratończycy mają mniejsze ryzyko zawału serca, niż osoby prowadzące siedzący tryb życia.

- Jak ćwiczyć, aby mieć jak najlepsze efekty?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: To zależy od wyjściowej kondycji fizycznej - inny rodzaj treningu zaproponujemy zdrowemu 20 - latkowi, a inny 80 - latkowi z licznymi chorobami przewlekłymi. Ważne jest to, że każdy z nich może i powinien ćwiczyć. Jeżeli osoba chcąca rozpocząć treningi choruje na jakąś chorobę lub ma czynniki ryzyka wystąpienia jakiejś choroby - dobrze by było, aby przed rozpoczęciem ćwiczeń skonsultowała się z lekarzem, który oceni ryzyko i zaleci najlepszą formę aktywności fizycznej. Oczywiście zawsze można zacząć od spaceru - na początek 10 - 15 minut dziennie, potem codziennie lub co tydzień należy wydłużyć czas spaceru i przyspieszyć kroku, aż do osiągniecia 30 minut przez większość dni tygodnia. Najlepiej ćwiczyć ze średnią intensywnością, co oznacza, że podczas treningu mamy niewielki kłopot z płynnym mówieniem, ponieważ przyspiesza tętno i oddech.

Najważniejsza jest indywidualizacja treningów - tak jak terapię farmakologiczną dopasowujemy indywidualnie.

- Czy każdy może ćwiczyć?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: Każdy może i powinien ćwiczyć, tylko na odpowiednim dla siebie poziomie. Warto skonsultować się z lekarzem, a potem z trenerem, czy fizjoterapeutą - to da nam większe poczucie bezpieczeństwa treningu.

- Podczas ruchu aktywne są nie tylko i wyłącznie mięśnie, wiele się mówi również o iryzynie - hormonie wydzielanym w trakcie aktywności fizycznej, który jest odpowiedzialny za spalanie tkanki tłuszczowej. Czy może Pani przybliżyć to zagadnienie?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: Iryzyna jest hormonem, proteiną wydzielaną podczas ćwiczeń pod wpływem co-aktywatora PPAR - gamma.(PGC1-alfa). PGC1-alfa jest produkowany przez mięśnie szkieletowe podczas wysiłku fizycznego i stymuluje wiele ze znanych efektów ćwiczeń między innymi angiogenezę, biogenezę mitochondrialną i zamianę włókien mięśniowych, co wpływa na zwiększenie odporności mięśni na dystrofię i atrofię. Poza tym PGC1 - alfa stymuluje w mięśniach szkieletowych wydzielanie czynników, które wpływają na inne tkanki organizmu między innymi FNDC5 - będącą proteiną błonową typu I  - Irisin. Nazwa pochodzi od imienia bogini Iris  - przenoszącej wieści pomiędzy greckimi bogami.

Najważniejszą funkcją Irisin jest zwiększenie odsetka brązowej tkanki tłuszczowej w adipocytach w podskórnej tkance tłuszczowej, co wpływa na przyspieszenie przemiany energii, pobudza termogenezę i zwiększa wydatek energetyczny organizmu. Bardzo ważnym efektem działania Irisin jest również zmniejszenie insulinooporności, co wpływa na zmniejszenie poziomu glikemii.

Podczas wysiłku fizycznego dochodzi do zwiększonej ekspresji genów odpowiedzialnych za termogenezę, co powoduje wzrost stężenia PGC1-alfa i produkcję Irisin, która działa w tkance tłuszczowej podskórnej przyspieszając przemianę materii. Wydaje się, że jest to mechanizm obronny zapobiegający hipotermii po wysiłku fizycznym - to na razie hipoteza.

Po raz pierwszy wykryto Irisin w 2012 roku - Mark Jedrychowski w Harvard Medical School na Wydziale Biologii Komórki. Od dawna wiemy, jak wysiłek fizyczny działa na organizm, jednak do niedawna nie wiedzieliśmy, dlaczego i w jaki sposób osiągamy takie a nie inne efekty związane z ćwiczeniami. Nadal oczywiście trwają badania nad Irisin, ponieważ dopiero powoli dowiadujemy się np. jakie ćwiczenia są najlepsze do podnoszenia poziomu Irisin, kiedy najlepiej ćwiczyć itp.

Do tej pory trwają badania nad Irisin. Co zatem wiemy o niej?

1. Wykazuje pozytywną korelację z masą mięśniową, czyli osoby o większej masie mięśniowej mają wyższy poziom Irisin.
2. Poziom Irisin zwiększa się po treningu interwałowym o dużych obciążeniach i dużym natężeniu w krótkich seriach. Również trening oporowy o dużym natężeniu i obciążeniach bardziej podnosi poziom Irisin, niż spokojny trening oporowy. Zbadano również wpływ elektrostymulacyjnego treningu na poziom Irisin i tu efekty są podobne - krótkie intensywne serie ćwiczeń bardziej podnoszą stężenie Irisin niż spokojny trening tego rodzaju.
3. Z wiekiem zmniejsza się stężenie Irisin we krwi.
4. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że stężenie Irisin jest większe u zwierząt z nadczynnością i niedoczynnością tarczycy w porównaniu z tymi, których tarczyca pracowała prawidłowo. Może to sugerować powiązania między działaniem Irisin i hormonów tarczycy wpływających na wydatkowanie energii.
5. Odkryto również korelację pomiędzy poziomem Irisin i stężeniem kinazy kreatyninowej (CK) wydzielanej przez uszkodzone mięśnie, co może sugerować, że jest wydzielana pod wpływem uszkodzenia mięśni.

Badania nad tym hormonem trwają nadal zarówno na zwierzętach, jak i ludziach - na pełną informację będziemy musieli jeszcze kilka lat poczekać.

- Jakby Pani Doktor zachęciła czytelników do aktywności fizycznej, w tym do Fitnessu Medycznego?

Lek. med. Anna Plucik - Mrożek: Ruch jest najtańszą i najprostszą formą leczenia chorób przewlekłych, oraz zapobiegania chorobom. Odpowiednio dopasowany wysiłek fizyczny daje wiele radości, pozwala przebywać w grupie społecznej, angażuje do innych działań, przynosi chęć do życia, poprawia jego jakość, wydłuża życie. Badania pokazały, że aktywny 80 - latek jest sprawniejszy i zdrowszy od nieaktywnego 60 -latka. Żyjemy coraz dłużej, medycyna daje nam taką szansę udoskonalając leczenie chorób, zadbajmy zatem o komfort tego życia. Zacząć można w każdym momencie życia, zawsze uzyskamy korzyści dla zdrowia. To naprawdę cudowne uczucie, gdy idę w górach pod górę i mijam kolejne zasapane osoby, a sama czuję tylko moc, prawie żadnej zadyszki. Mogę dzięki uprawianiu sportu zrobić wszystko!!!

Lek. med. Anna Plucik-Mrożek

Specjalista chorób wewnętrznych. Prezes Fundacji Zaskoczeni Wiekiem, współautorka projektu Exercise is Medicine i Fitnessu Medycznego w Polsce oraz programów aktywności fizycznej dla osób z chorobami przewlekłymi: „Aktywność w każdym wieku”, „Zaskoczeni Wiekiem”, „Spacer po Zdrowie - zaproś swojego lekarza”. Ukończone kursy z zakresu kwalifikacji do wysiłku fizycznego - Integrating Physical Activity Counselling Into Health Care in Boston.