Homeostaza organizmu oznacza zdolność organizmu do zachowania równowagi środowiska wewnętrznego niezależnie od działania czynników zewnętrznych. Na czym dokładnie polega i co wywołuje zaburzenia homeostazy? 

W najprostszym ujęciu homeostaza (z języka greckiego homois – podobny, stasis – trwanie) organizmu odnosi się do zachowania równowagi wewnętrznej, rozumianej jako utrzymanie wskazanych wartości parametrów środowiska wewnętrznego. Za najważniejsze parametry homeostazy uchodzą temperatura ciała, pH krwi i płynów ustrojowych, ciśnienie osmotyczne, ciśnienie tętnicze krwi, objętość płynów ustrojowych oraz ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla we krwi. To właśnie na ich kontroli polega utrzymanie homeostazy, regulowane przez mechanizmy w organizmie człowieka.

Homeostaza – co to jest i na czym polega?

O homeostazie, czyli równowadze, mówi się, gdy udaje się utrzymać w normie najważniejsze parametry mimo oddziaływania czynników zewnętrznych. Podstawą utrzymania homeostazy jest sprzężenie zwrotne, gdzie jeden narząd wpływa na pobudzenie innego, a ten drugi hamuje działanie pierwszego. W takiej sytuacji mówi się o sprzężeniu zwrotnym ujemnym, którego przykładem jest wydzielanie hormonów tarczycy. Hormony tarczycy T3 i T4 są wydzielane pod wpływem hormonu TSH uwalnianego z przysadki mózgowej. Gdy stężenie T3 i T4 jest za wysokie, stężenie TSH maleje, a gdy jest za wysokie, wydzielanie TSH przez przysadkę mózgową wzrasta.

Najważniejszą rolę w regulowaniu procesów w organizmie człowieka odgrywa ośrodkowy układ nerwowy. Jego ośrodki nerwowe odbierają bodźce, które są przetwarzane w podwzgórzu. Odpowiedź na nie przekazywana jest przez autonomiczny układ nerwowy i gruczoły dokrewne, do których zalicza się nie tylko wspomnianą tarczycę, ale też m.in. szyszynkę, grasicę, trzustkę, jajniki oraz jądra. Bardzo ważnym gruczołem wydzielania wewnętrznego jest podwzgórze, które kontroluje np. głód, pragnienie czy wreszcie termoregulację, która pozwala organizmowi funkcjonować niezależnie od niebezpiecznych zmian temperatury w środowisku.

Co wywołuje zaburzenia homeostazy?

Przyczyn zaburzeń homeostazy jest wiele i nie u wszystkich są one jednakowe. Nie można powiedzieć, że u każdego człowieka z rozregulowanym organizmem występują zawsze te same czynniki. Co zatem wywołuje zaburzenia homeostazy? Przyczynić mogą się do nich m.in. uwarunkowania genetyczne, nałogi, niedobór snu, brak aktywności fizycznej, a także alergeny czy środki przyjmowane doustnie. Od kilkunastu lat wskazuje się też istotną rolę takich czynników środowiskowych, jak zanieczyszczenia powietrza.

Utrzymanie najważniejszych parametrów życiowych w równowadze może zostać też zaburzone przez problemy z funkcjonowaniem poszczególnych narządów, takich jak nerki czy tarczyca. Coraz częściej w tym kontekście mówi się również o jelitach. W utrzymaniu stanu równowagi wewnętrznej organizmu pomocny jest m.in. propolis, który wpływa na mikroflorę układu pokarmowego. Dlaczego ma ona tak niebagatelne znaczenie? Otóż to sprawnie funkcjonujący układ pokarmowy pozwala organizmowi pozyskiwać energię ze spożywanej żywności. 

Jakie są skutki zaburzenia homeostazy?

Skutki zaburzenia homeostazy wydają się oczywiste, choć nie dla wszystkich takie są. Prowadzą one do rozregulowania parametrów życiowych, co jest niebezpieczne tak dla zdrowia, jak i życia. Wśród schorzeń wywołanych zaburzeniami homeostazy wyróżnić można choćby bardzo częste w społeczeństwie nadciśnienie, które może być przyczyną nawet udaru mózgu. Skutkiem mogą być ponadto zaburzenia rytmu serca, zaburzenia psychiczne czy wreszcie przyspieszony proces starzenia się organizmu.

Homeostaza organizmu jest więc niezbędna, by cieszyć się dobrym zdrowiem. Aby utrzymywać stan równowagi wewnętrznej organizmu, należy prowadzić zdrowy tryb życia i reagować, gdy parametry życiowe odbiegają od normy oraz kiedy cokolwiek wskazuje na to, że funkcjonowanie określonych narządów, w tym tarczycy, nerek czy serca, jest zaburzone.