Przewlekła choroba żylna jest powszechnym problemem. W jednym z badań teleangiektazje i żyły siateczkowate występowały u prawie 80 proc. mężczyzn i 85 proc. kobiet. Żylaki stwierdzono u 40 proc. mężczyzn i 16 proc. kobiet, zaś obrzęki kostek odpowiednio u 7 i 16 proc. Zapadalność na przewlekłą chorobę żylną wzrasta z wiekiem. Stwierdzono, że żylaki pojawiają się w ciągu roku u 2,6 proc. kobiet i 1,9 proc. mężczyzn. Lekarze mogą odnosić wrażenie, że żylaki występują znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, ponieważ kobiety trzy razy częściej dążą do leczenia.
Anatomia
Układ żylny kończyn dolnych dzielimy na głęboki i powierzchowny oraz żyły przeszywające, które łączą obydwa układy. Żyły powierzchowne występują w podskórnej tkance tłuszczowej pomiędzy skórą a powięzią mięśniową i są szeroko rozgałęzione. Istotne znaczenie kliniczne mają dwie główne żyły – tzw. pnie żylne. Pierwszą z nich jest żyła odpiszczelowa, biegnąca od okolicy kostki przyśrodkowej w górę po przyśrodkowej stronie podudzia i uda aż do pachwiny, gdzie uchodzi do żyły udowej. Drugim pniem żylnym jest żyła odstrzałkowa, która zaczyna się na zewnętrznym brzegu stopy i biegnie w górę na tylnej stronie łydki aż do okolicy dołu podkolanowego, gdzie uchodzi do żyły podkolanowej na bardzo zmiennej wysokości.
Żyły głębokie biegną głównie wśród mięśni, towarzysząc jednoimiennym tętnicom. Żyły powierzchowne i głębokie są połączone poprzez żyły przeszywające, przez które krew płynie w głąb, dzięki obecnych w nich zastawkach. Ocenia się, że istnieje około 120 żył przeszywających w każdej kończynie, ale tylko kilka z nich ma istotne znaczenie, szczególnie wówczas, gdy ich zastawki tracą zdolność prawidłowego funkcjonowania i przez to często stają się źródłem powstawania żylaków.
Przyczyny powstawania żylaków
Niewielkie żylaki, które pacjenci uważają za nic więcej niż nieestetyczne zmiany, nie muszą, ale mogą w wieku dojrzałym rozwijać się i przekształcać w poważne choroby żył zagrażające życiu. To, czy do tego dojdzie, zależy od różnych czynników. Wiek, tryb życia czy predyspozycje rodzinne są równie ważne jak przebyte operacje, wypadki czy choroby wymagające dłuższego leżenia w łóżku. Większość wyników współczesnych prac badawczych sugerują, że żylaki są spowodowane procesami metabolicznymi i degeneracyjnymi w ścianach naczyń. Procesy te są tłumaczone jako adaptacja do ustawicznego, stałego nadwyrężania i naciągania naczyń w przebiegu zastoju.
Czynnikiem przyczynowym ciśnienia, jakiemu poddawane są żyły, jest niewątpliwie wyprostowana pozycja człowieka, co zwiększa ciśnienie wewnątrznaczyniowe. Czworonogi nie chorują na żylaki kończyn. Trudno byłoby więc odrzucić teorię, która przypisuje rozwój i progresję żylaków cywilizacji i innym czynnikom ryzyka z tym związanych.
Nieodpowiednia dieta i otyłość
Otyłość ma jeszcze jeden niekorzystny wpływ, polegający na tendencji do ograniczenia wysiłku fizycznego, przez co staje się hamulcem powrotu żylnego z kończyn dolnych. Mało aktywna czynność mięśniowa podczas stania czy siedzenia oznacza jednoczesną redukcję działania “pompy łydkowej” – czynnika transportu bardzo aktywnego w powrocie żylnym. To tłumaczy, dlaczego ludzie, którzy długo stoją lub siedzą podczas pracy są szczególnie skłonni do zaburzeń żylnych.
Ciąża
Na pewno czynnikiem ryzyka może być ciąża. U co trzeciej kobiety żylaki pojawiają się podczas pierwszej ciąży, chociaż ten stan ma często łagodny charakter. Częstość żylaków wzrasta podczas kolejnych ciąż. Istniejące żylaki ulegają wówczas powiększeniu. U kobiet z żylakami ciążę uważa się za wyłączną przyczynę ich powstawania w 15-20 proc. przypadków. Właśnie “żylakowatość” podczas ciąży zależy od dziedzicznej skłonności do żylaków i osłabienia tkanki łącznej. Kobiety bez takiego wrodzonego czynnika ryzyka mogą przejść kilka ciąży bez ich wystąpienia.
Żylaki często zmniejszają się po porodzie. Zazwyczaj podczas ciąży nie stosuje się skleroterapii czy leczenia operacyjnego żylaków. Jedynym rzeczywiście skutecznym sposobem pozwalającym zredukować dyskomfort i zatrzymać rozwój powyższej patologii jest noszenie medycznych pończoch lub rajstop o zmiennym ucisku.
Doustna antykoncepcja
Zażywanie doustnych środków antykoncepcyjnych także może być czynnikami ryzyka. Stosowanie takich środków oznacza stałe przyjmowanie hormonów, co – mimo, że tylko symuluje ciążę, ma te same skutki, jak prawdziwa ciąża. Z tego względu kobiety z żylakami lub wrodzoną skłonnością do nich, a także te, które są w ogóle narażone na prawdopodobieństwo zapalenia żył czy zakrzepicy żylnej powinny konsultować się ze swoim lekarzem, zanim zdecydują się na stosowanie antykoncepcji farmakologicznej.
Symptomy chorób żył
Większość chorób żył “anonsuje się” w typowy sposób. Częste symptomy to uczucie ciężkości i napięcia w kończynach. Łydki i okolice kostek mają skłonność do obrzęku, narastającego w ciągu dnia, przy czym obrzęk ten zwykle znika podczas snu. Wielu pacjentów odczuwa nocne kurcze w łydkach. Objawy te mogą występować bez dobrze widocznych żylaków, toteż w każdym przypadku należy je konsultować z lekarzem.
dr Tomasz Iwanowski
Ukończył studia na wydziale lekarskim w Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi, a następnie staż podyplomowy w 10 Wojskowym Szpitalu Klinicznym w Bydgoszczy. Specjalizację w dziedzinie Dermatologii i Wenerologii zdobył w Wojskowym Szpitalu Klinicznym w Warszawie. Zajmuje się nie tylko zabiegami z zakresu dermatologii estetycznej, ale również dermatochirurgią i skleroterapią.
Więcej
Komentarz eksperta
dr Tomasz Iwanowski